Ostrzałki do noży - jak się w tym połapać?

Zakup nawet najdroższego noża, wykonanego z najlepszych, super stali nie zagwarantuje nam dożywotniej ostrości. Gwarancję utrzymania nieskazitelnej krawędzi tnącej dają tylko dwie rzeczy - niekorzystanie z noża oraz używanie dobrej ostrzałki. Wydaje mi się, że opcja numer dwa nadaje się na rozwinięcie w tym wpisie.

Kamienie, diamenty, gradacja? Jak się w tym połapać

Zacznijmy od wyrysowania głównych rodzajów ostrzałek, na jakie natrafimy przeglądając ofertę, oraz podkreślenia głównych różnic między nimi. Dla ułatwienia poszukiwań w naszym sklepie, kategoria ostrzałek została podzielona na grupy, których nazwa jasno określa wielkość oraz rodzaj.

Są to modele:

• - kieszonkowe
• - stacjonarne
• - elektryczne
• - kamienie (zwane też osełkami)

Nazw tych na pewno nie trzeba rozwijać, natomiast warto powiedzieć, że w każdym z tych działów znajdują się ostrzałki, które wykorzystują różne środki ścierne.

Najpopularniejsze z nich to:

• - diament
• - ceramika
• - węglik wolframu
• - węglik krzemu

Kolejną ważną informacją jest gradacja oraz sposób jej oznaczania przez producenta. Najczęściej wykorzystywanym oznaczeniem jest zapis ilości elementów ściernych na centymetr kwadratowy. Im większa liczba (1000 - 5000) tym ostrzałka wydaje się gładsza, natomiast im mniejsza (240 - 600), tym bardziej szorstka.

W jaki sposób to się przekłada na samo ostrzenie?

W wielkim uproszczeniu - korzystając z niskiej gradacji 240, uzyskamy szybkie efekty, ale krawędź tnąca nie będzie idealna. Nóż będzie “piłował”, a w przypadku testu na kartce papieru nie uzyskamy płynnego i gładkiego cięcia. Kiedy skorzystamy z gradacji 2000 lub większej, czas ostrzenia znacznie nam się wydłuży, ale ostrze będzie wyglądało jak wypolerowane, a cięcia będą płynne i agresywne.

Dlaczego więc nie korzystamy tylko z wysokich gradacji?

Stal użyta do produkcji niektórych noży może być na tyle twarda, iż czas ostrzenia byłby niewspółmierny do uzyskanych efektów. Dlatego bardzo często, ostrzałki posiadają dwie gradacje, lub nawet dwa różne środki ścierne w większej i mniejszej gradacji.

Rodzaje środków ściernych

Może tak się zdarzyć, że wykorzystany materiał ścierny nie będzie “brał” naszego noża, albo samo ostrzenie będzie trwało bardzo długo. Jak możemy temu zaradzić? Dobranie odpowiedniego środka ściernego do posiadanego noża jest tak samo ważne, jak dobranie odpowiedniej gradacji.

Syntetyczny diament należy do najtwardszych materiałów użytych w ostrzałkach. Kryształki diamentu są najczęściej naniesione na stalowy płaskownik lub owalny pręt. Produkty tego typu wykorzystuje się do najszybszego ostrzenia oraz napraw wyszczerbionych krawędzi tnących noża. Twardość diamentów jest na tyle wysoka, że spokojnie wystarcza do ostrzenia noży z super stali, czy modeli ceramicznych. Minusem jest niska gradacja. Warto mieć w zapasie ostrzałkę, na której wypolerujemy naprawione ostrze.

Drugim, najczęściej spotykanym materiałem ściernym jest tzw. ceramika, czyli uformowany w bloczek, lub pręt tlenek aluminium. Występuje on w wielu gradacjach, od tych najniższych 180 - 200, do bardzo wysokich 5000 - 8000. Wysoka twardość materiału pozwala na ostrzenie zdecydowanej większości dostępnych na rynku noży. Minusem jest podatność na “zapychanie się”. Bloczki i kamienie ceramiczne trzeba regularnie myć, a w wysokich gradacjach ostrzyć na wilgotno z dodatkiem wody.

Węglik wolframu jest najczęściej wykorzystywany w kieszonkowych ostrzałkach, jako element do wstępnego podostrzania i ratowania uszkodzonej krawędzi tnącej w terenie. Jest to spiek o bardzo wysokiej twardości i trwałości. Niestety ostrzenie jest dość brutalne, przez co mało dokładne.

Węglik krzemu - najczęściej stosowany na papierach ściernych. Do niedawna można było spotkać go w przemysłowych ostrzałkach taśmowych lub w kuźniach knifemakerów. Aktualnie zyskuje popularność dzięki firmie Work Sharp, która zmniejszyła ostrzałkę taśmową do rozmiarów elektrycznej ostrzałki domowej. Różne gradacje oraz szybkość ostrzenia pozwalają na naprawę każdego rodzaju ostrza.

Rodzaje ostrzałek oraz ich przeznaczenie

Kieszonkowe modele idealnie nadają się do uzupełnienia każdego ekwipunku, który mamy na co dzień przy sobie. Ostrzałki te, dla zachowania małej wagi w większości wykonane są z tworzywa sztucznego. Najczęściej spotykane materiały ścierne to węglik wolframu do wstępnego podostrzania oraz ceramika do wypolerowania ostrza. Ostrzałki kieszonkowe są nieocenione w przypadku ratowania uszkodzonej krawędzi tnącej. W lesie, na szlaku czy na kempingu nie zawsze mamy dostęp do dużych systemów ostrzących, a przygotowanie jedzenia stępionym nożem może być problematyczne. W takim przypadku wystarczy ostrzałka wielkości breloka. Modele te są tanie i bardzo proste w użytkowaniu.

Ostrzałki stacjonarne to sporej wielkości złożone systemy ostrzące. Wyróżnia je najwyższa precyzja ostrzenia, pozwalająca nawet naostrzyć od zera świeżo wyprodukowany i jeszcze nieostrzony nóż. Modele te mają możliwość dokładnego ustalenia kąta, pod jakim przebiega ostrzenie oraz zastosowanie różnych rodzajów materiałów ściernych, oraz gradacji. Przez wspomniane zalety cena takich ostrzałek nie należy do najniższych. Produkty te w większości nie nadają się do wykorzystania w terenie. Z powodu skomplikowanej budowy potrzebują nieco wprawy, aby uzyskać najlepsze efekty ostrzenia.

Modele elektryczne to aktualnie najszybciej rozwijająca się kategoria ostrzałek. Najczęściej wykorzystywany materiał ścierny to diament oraz różnego rodzaju spieki węglików. Zdecydowana większość produktów pozwala na ostrzenie noża z utrzymaniem nakazanego kąta. Bardzo proste w obsłudze, przy niewielkiej wprawie pozwalają na profesjonalne wykończenie ostrza.

Kamienie i osełki - najbardziej klasyczna opcja ostrzenia naszego noża. Najtrudniejsza i wymagająca najwięcej wprawy oraz ćwiczeń metoda. Własnoręczne ostrzenia posiadanego ostrza pozwala nam odczuć podobny “traperski” klimat jak w przypadku rozpalania ognia za pomocą krzesiwa.

Własnoręczne utrzymywanie kąta ostrzenia, siły docisku oraz szybkości przesuwania po materiale ściernym przy bardzo dużej wprawie daje nam możliwość ostrzenia właściwie każdego narzędzia. Od malutkiego scyzoryka, poprzez noże survivalowe i siekiery, aż po kosy i sierpy.

Podsumowanie

Jak widać, drogę do posiadania ostrego noża może wybrać każdy sam, narzędzi pomagających w tym wyborze jest naprawdę wiele. Warto przemyśleć, w jakich warunkach nóż będzie wykorzystywany i jak często będziemy musieli sięgać po ostrzałkę. Czy tylko w kuchni przed trybowaniem, czy raczej w terenie po nieudanym betonowaniu drewna na opał?

Dla ułatwienia poszukiwań, poniżej tekstu przygotowałem listę trzech najpopularniejszych modeli z każdej omawianej kategorii.